NE - H5 & H6

Uitdrukkingen en spreekwoorden

Een uitdrukking is een woordcombinatie met een vaste betekenis. Je kunt uitdrukkingen aanpassen en in zinnen gebruiken, zoals appels met peren vergelijken:

• Zijn uitspraak klopt niet, want hij vergelijkt appels met peren.

• Ik zou iedereen willen verzoeken om geen appels met peren te vergelijken!

Een spreekwoord is een volledige zin waarin een vaak een wijsheid is verwerkt, zoals kinderen die vragen, worden overgeslagen. Je kunt spreekwoorden niet aanpassen.

Als je een woord(groep) of zin letterlijk gebruikt, gebruik je de echte betekenis, zoals ik heb een ticket voor het concert gekocht. Als je een woord(groep) of zin figuurlijk gebruikt, gebruik je niet de echte betekenis, zoals een goede studie is het ticket tot een goede baan.

Collocaties

Collocaties zijn vaste combinaties van woorden. Er zijn een aantal vormen hiervan:

• Een zelfstandig naamwoord met een vast werkwoord, zoals een besluit nemen

• Uitdrukkingen met een werkwoord, zoals bij de pakken neerzitten

• Uitdrukkingen zonder werkwoord, zoals een gelopen race

• Uitdrukkingen met een woordpaar, zoals geboren en getogen

• Uitdrukkingen met een woordpaar en een werkwoord, zoals groen en geel ergeren

Bedrijvende en lijdende vorm

Zinnen kunnen in de bedrijvende en lijdende vorm staan. In de bedrijvende vorm (actief) voert het onderwerp iets uit bij het leidend voorwerp, zoals ik verkoop deze koekjes. In de lijdende vorm (passief) ondergaat het onderwerp iets, zoals deze koekjes worden door mij verkocht.

Bij een zin in de bedrijvende vorm ligt de nadruk op het onderwerp (de persoon die iets uitvoert). Bij een zin in de lijdende vorm ligt de nadruk op de persoon of het ding waar iets mee gebeurt.

Als je een zin in de bedrijvende vorm naar de lijdende vorm wilt omzetten, moet je rekening houden met de volgende regels:

• Het lijdend voorwerp wordt het onderwerp

• Het onderwerp wordt een door-bepaling

• Het hulpwerkwoord worden of zijn wordt toegevoegd (je voegt worden toe bij de onvoltooide tijd, en zijn bij de voltooide tijd)

Voorbeeld: De supermarkt verlaagt de prijzen van veel producten. (bedrijvende vorm)

Lijdend voorwerp → onderwerp, dus de prijzen van veel producten wordt het onderwerp.

Het onderwerp wordt een door-bepaling, dus de supermarkt → door de supermarkt.

Worden wordt toegevoegd, want de zin staat in de onvoltooide tijd.

Dan is de zin in de lijdende vorm: de prijzen van veel producten worden door deze supermarkt verlaagt.

Het gebruik van actieve (bedrijvende vorm) zinnen is vaak het beste. Je kunt passieve zinnen wel gebruiken in de volgende gevallen:

• Als het onbekend, onbelangrijk of overduidelijk is wie de handeling uitvoert

• Als je de handeling centraal wilt stellen

• Als je het object dat de handeling ondergaat centraal wilt stellen

• Als je onduidelijkheid kan vermijden

Je gebruikt in deze gevallen vaak geen door-bepaling.

Ambiguïteit

Zinnen die ambigu zijn kun je op meerdere manieren interpreteren, zoals de zin Het is niet duidelijk wiens handschrift onleesbaar is.

Er zijn verschillende redenen voor ambiguïteit:

• Er staat een homoniem (woord met meerdere betekenissen) in de zin.

De cameraman moet voor een opname naar het ziekenhuis.
De cameraman moet video-opnames maken, of hij is ziek en wordt opgenomen.

• Er staat een woordgroep met meerdere betekenissen in de zin.
  Rijke mannen en vrouwen lopen het risico beroofd te worden.

Rijke mannen en rijke vrouwen of rijke mannen en alle vrouwen.

• Je kunt de zin op meerdere manieren ontleden.
  Henk wist de man met een boze blik op te vrolijken.
  De man met een boze blik werd opgevrolijkt door Henk, of Henk gebruikte een boze blik om de man op te vrolijken.

• De zin bevat een onduidelijke verwijzing.
  Pieter liet de leraar weten dat zijn handschrift onleesbaar is.
  Pieter zegt tegen de docent dat zijn eigen handschrift onleesbaar is, of dat het handschrift van de docent onleesbaar is.

Woordenlijst